Karikatür ve Karikatür’ün Kısa Tarihi
Türkçeye Fransızcadan geçen karikatür sözcüğü, İtalyanca yüklemek veya sorumlu tutmak anlamına gelen caricare sözcüğünden türemiş olup, ilk defa İngiliz Doktor Sir Thomas Browne'un 1716 yılında yayımladığı Christian Morals adlı kitapta geçmiştir. Bu bağlamda, karikatür anlam yüklenmiş resim anlamına gelmektedir. Diğer bir tanıma göre de karikatür, ele aldığı konuları komik veya iğneleyici olması için abartan ve çarpıtan resim türüdür.
Leonardo da Vinci’nin belirli kusurları modele dökmek için insanları gözlemesi sonucu ortaya koyduğu eserleri bilinen en eski modern karikatür örneklerini oluşturur. Diğer bir sanatçı Gian Lorenzo Bernini (1598-1680) bir insanı 3 – 4 çizgi ile insanı mizahi olarak betimlemesiyle bilinir. Zamanla karikatür sanatı Avrupa’da Aristokrat kesimde yaygınlaşmaya başlamıştır.
Dünyada yayımlanan ilk karikatür kitabı İngiltere'de basılan ve Mary Darly'nin A Book of Caricaturas (1762) adını verdiği eserdir. Yine 18. yüzyılda bu alanda uzmanlaşan İngiliz Thomas Rowlandson (1756–1827) ve James Gillray (1757–1815) gibi isimler de önemli eserler vermiştir.
Türkiye’de ise karikatür, batı etkisi altında gelişmiş sanatlar arasındadır. Tanzimat döneminden sonra gazete ve dergilerin çoğalması ve baskı tekniklerinin ilerlemesi grafik sanatlarının da gelişmesine neden olmuş buna bağlı olarak da gazete ve dergilerde haberleri anlatan veya destekleyen çizimler görülmeye başlanmıştır. Karikatür tarihimizin ilk basılı karikatürü 1870’te Teodor Kasap’ın yayınladığı ilk mizah dergisi Diyojen de görülür. 24 Kasım 1870 tarihini taşıyan bu karikatür imzasız olarak yayınlanmıştır.
Karikatür sanatının ülkemizde geç kalışının sebebi Osmanlı İmparatorluğu’ nda dinsel etkilerle konulan resim yasağıdır. Bu nedenle sanatçılar farklı alanlara yönelmişlerdir. Temelini eleştirel güldürüye dayandıran karikatür sanatının teokratik monarşiye dayalı bir düzende gelişmesi oldukça güçtür. Gerçek anlamda karikatür ile karşımıza çıkan ilk isim Cem’ dir. Cem Dergisi dönemi eleştiren ve yöneticilerle amansızca savaşan ve verdiği örneklerle kendisinden sonraki kuşaklara önemli gerçekler bırakan bir mizah dergisidir. Aynı yıllarda Rıfkı, Münif Fehim ve Ramiz imzaları da görülür. Ramiz imparatorluğun son yıllarından Cumhuriyet’e yetişen bir karikatürcüdür. Cumhuriyet döneminin bir diğer karikatüristi Cemal Nadir’dir. Cemal Nadir’in yanı sıra Ramiz Akbaba, Karikatür, Mizah dergilerinde ve Yeni Sabah gazetesinde çizdiği karikatürlerle sanatın yayılmasına yardımcı olmuştur.
Cumhuriyet sonrası dönemde “50 Kuşağı” olarak isimlendirilen grupta Selma Emiroğlu, Mim Mustafa Uykusuz, Semih Balcıoğlu, Ali Ulvi, Turhan Selçuk, Eflatun Nuri Erkoç, Ferruh Doğan, Altan Erbulak ve Bedri Koraman gibi karikatürcüler yer almaktadır.
Yüzyirmisekiz yıllık geçmişi olan karikatürümüzde gelişim Cumhuriyet döneminde gerçekleşmiştir. Artık gülünçlükler ve basit çizgiler yerlerini toplum problemlerine bırakmıştır.
Dünya’da ve Türkiye’de Karikatür Müzeleri
Dünya’da birbirinden farklı isimlerle veya türlerle özdeşleşmiş olsalar da ağırlıklı olarak karikatür koleksiyonu üzerine yoğunlaşmış çok sayıda müze yer almaktadır. Bunların başında Londra Karikatür Müzesi, Amerika’da yer alan Billy Ireland Karikatür Müzesi ve Kütüphanesi, Polonya’da yer alan Karikatür ve Animasyon Sanatı Müzesi ile İran’da yer alan Tebriz Karikatür Müzesi en önemli örnekler arasında yer almaktadır.
Türkiye’de ise karikatür müzelerinin tarihi 1975 yılına dayanır. İstanbul Tepebaşı’nda kurulan Karikatür ve Mizah Müzesi Türkiye’nin ilk karikatür müzesidir. Karikatürist Prof. Dr. Atila Özer tarafından 2004’te açılan Atila Özer Karikatür Evi ve Anadolu Üniversitesi’ne bağlı olarak kurulan Eğitim Karikatürleri Müzesi ile son olarak 2011 yılında Konak Belediyesi tarafından İzmir Neşe ve Karikatür Müzesi açılmıştır.
Müze Koleksiyonu
Dünyaca ünlü karikatüristlerimizden Güngör Kabakçıoğlu, Eflatun Nuri Erkoç, Niyazi Yoltaş gibi ünlü isimlerin karikatürleri yanısıra karikatür konulu dergi ve kitaplar da koleksiyonumuz içerisinde yer almaktadır.
Müze koleksiyonunun yanı sıra düzenli olarak dünyaca ünlü karikatüristlerin eserlerinden oluşan ulusal ve uluslar arası sergiler açılmaktadır. İzmir Karikatür Müzesi bu özelliği ile “yaşayan müze” özelliğini taşımaktadır.
Müze'de Eğitim ve Etkinlikler
Müzemizde, yıl boyunca tematik film gösterimleri ve çeşitli karikatür atölyeleri düzenlenmektedir. Aynı zamanda yaşam boyu eğitimi amaçlayan müze programları tüm yaş gruplarına göre planlanan etkinlikler, yılın her ayı programlanarak işlik, söyleyişi ve görsel sunumlar şeklinde yapılmaktadır.
Ayrıntılı bilgi için web sitemizi ve sosyal ağlarımızı takip edebilirsiniz.
Uluslararası Projeler
Mizahi Nesne Yarışması ve İzmir’i daha iyi tanıtmak adına yapılan ödüllü Uluslararası İzmir konulu Karikatür Yarışmasına 500’ün üzerinde eser katılmıştır. Uluslararası Portre Festivali ile yerli yabancı 15 karikatürcü portre çizim etkinliği gerçekleştirmiştir.
"Neşeli olmayan insanlardan iki türlü şüphe edilir; ya hastadır, veyahut o insanın başkalarına bildirmek istemediği bir kuruntusu, bir derdi vardır."
M. Kemal ATATÜRK